Sart Amerikan Hafriyat Heyeti Hakkında

Sardeis’te gerçekleştirilen, büyük çaplı ilk bilimsel kazılar, Müze-i Hümayun’un (İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin) müdürü Osman Hamdi Bey’in daveti ile Princeton Üniversitesi’nden Prof. Howard Crosby Butler tarafından gerçekleştirilmiştir (şek. 1, 2). 1910 ve 1914 yılları arasındaki çalışmalarda ve 1922 yılındaki son kazı sezonunda, Butler Artemis tapınağı ile çevresindeki alanların çoğunu ve Sardeis nekropolünde yer alan 1100’den fazla mezarı günışığına çıkarmıştır (şek. 3, 4). Kazılar 1922 yılında Butler’ın ani vefatına ve sıkıntılı politik durumlara bağlı olarak sonlandı.

1958 yılında Harvard Üniversitesi, Güzel Sanatlar ve Klasik Diller Bölümü’nden, Arkeoloji Profesörü George M. A. Hanfmann ve Cornell Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Dekanı Prof. Henry Detweiler, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’n izin ile, yeni bir heyet oluşturarak Sart Amerikan Hafriyat Heyeti kazılarına başladılar (şek. 5, 6). Prof. Hanfmann en son teknikleri ve metodları kullanan, birden çok disiplini bir araya getiren, kazı, araştırma, konservasyon ve restorasyon projelerine başladı. Prof. Hanfmann’ın çalışmalarının önemli sonuçları, şehrin kuzeybatı kısmında yer alan Hamam-Gymnasium Kompleksi’nin (şek. 7), Sinagog’un ve Bizans Dükkânları’nın; Kuzey Paktolos Sektörü’nde yer alan, teknolojik olarak ileri kimyasal işlemin yapıldığı erken döneme ait Lidya altın arıtma tesisinin; Bronzlar Evi (HoB) Sektörü’ndeki, Geç Bronz çağından Lidya dönemine ve Geç Antik döneme uzanan buluntular veren derin kazıları; Sardeis akropolü kazılarını; Karnıyarık Tepe olarak adlandırılan devasa tümülüsü de içeren, Kraliyet Mezarlığı olan Bintepe’deki kazıları (şek. 8); Göl Marmara kıyılarındaki prehistorik yerleşmenin kazılarını; ve daha birçok yerin kazılarını ve restorasyonlarını içerir.

1976 -2007 yılları arasında, 30 seneden uzun bir süre, Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley, Klasik Diller Bölümü’nden Arkeoloji Profesörü Prof. Crawford H. Greenewalt, jr., Sardeis Kazılarının başkanlığını yapmıştır (şek. 9, 10, 11). Lidya dünyasına özel ilgisi ile, Prof. Greenewalt şehrin Lidya dönemine, özellikle henüz 1976 yılında Prof. Andrew Ramage tarafından keşfedilmiş olan sur duvarlarına ve kapısına (MMS, MMS/N ve MMS/S sekörleri), muhtemelen Lidya şehrinin merkezini oluşturan devasa teraslara (ByzFort ve Alan 49), Bin Tepe tümülüslerine odaklanmıştır. Prof. Greenewalt Lidya çanak çömleğinden, parfüm ve merhemlerine, yemek pişirme sanatına, atçılığa ve antik dünyanın az bilinen diğer konularına kadar antik dünyanın her hususuyla ilgiliydi ve bu konularda derin bilgilere sahipti. Alicenaplığı, açıklığı ve alçakgönüllüğü olağanüstü öğrenmesi gibi efsanevi idi.

Heyet, 2008 yılından bu yana Wisconsin Üniversitesi, Madison’da Sanat Tarihi Bölümü’nde Arkeoloji Profesörü olan Prof. Nicholas Cahill tarafından yönetilmektedir (şek. 12). Kendisi ve yönetim kurulu üyeleri Andrew Ramage, Bahadır Yıldırım, Marcus Rautman, Susanne Ebbinghaus, ve Annetta Alexandridis, ve Kazı Başkanı Yardımcısı Ümit Güngör süregelen arazi çalışmaları, restorasyon, araştırmalar ve yayınlar üzerinde çalışmaktadırlar. Mevcut araştırma projeleri Lidya saray (?) kompleksinin ve sonraki dönemlere tarihlenen yapıların (Alan 49 ve ByzFort sektöründeki) kazılarını; Artemis Kutsal Alanı’ndaki yapıların kazı ve restorasyon çalışmalarını; Roma İmparatorluk Kültü kutsal alanının kazılarını (Wadi B ve Alan 55 sektörleri) ve şehrin batı girişindeki (RT sektörü) kazıları içermektedir. Son keşifler için ön raporlara bakınız. Her sene ekip Amerika Birleşik Devletleri’nden, Türkiye’den ve dünyanın diğer ülkelerinden, arkeoloji, sanat tarihi, mimari, antropoloji, restorasyon, numizmatik, epigrafi, çizim, fotoğrafçılık, jeofizik, tarih ve diğer bilim dalları konusunda uzman 50-80 kişilik biliminsanlarından, öğrencilerden ve profesyonellerden oluşmaktadır (şek. 13, 14, 15, 16, 17, 18). Son yarım yüzyıl boyunca 100’den fazla kurumdan 700’den fazla öğrenci ve akademisyen Sardeis’te çalışmışlardır.

Araştırma ve yayın merkezi Cambridge, Massachusetts’te bulunan Harvard Sanat Müzesi’nde yer almaktadır ve Dr. Bahadır Yıldırım (şek. 19) tarafından yönetilmektedir. Yayınlar Araştırma Editörü Kerri Sullivan, Brianna Bricker’in paha biçilmez yardımıyla, yayın programını yönetiyor. Heyet Koordinatörü Alyssa Martinez, ofisin yönetiminden ve yıllık arazi çalışmalarına hazırlıktan sorumludur. Öğrenci personel ve gönüllüler araştırma ekibinin önemli bir bölümünü oluştururlar ve projeye çok önemli hususlarda katkıları olmuştur.

Harvard Üniversitesi Yayınları ile Sardeis Heyeti 20 adet Rapor ve Monograf ile çok sayıda makale, sergi kataloğu ve diğer başka çalışmalar yayınlamıştır. Diziye en yeni ekleme, Jane DeRose Evans’ın yaptığı madeni sikkelere (fig. 20); Georg Petzl’in yaptığı Yunanca ve Latınca yazıtlara (şek. 21); Fikret Yegül tarafından Artemis Tapınağı (şek. 22), ve Gül Gürtekin-Demir ile birlikte Andrew Ramage (şek. 23) tarafından HoB sektöründeki Lidya seviyeleri, ve Nancy Ramage tarafından PC sektöründeki Lidya seviyeleri odaklanır. Yayım aşamasındaki çalışmalar Marcus Rautman ve Vanessa Rousseau ile birlikte Andrew Seager tarafından Sinagog (şek. 24), Andrew Ramage, Phil Sapirstein, Ann Gunter ve Christopher Roosevelt ile birlikte Daniel Pullen tarafından Göl Marmara kıyılarındaki prehistorik ve protohistorik tabakalar gibi konuları içerir.

Son yıllarda gerçekleştirilen restorasyon ve alan geliştirme çalışmaları arasında Artemis Kutsal Alanı’nda yer alan Lidya Sunağı’nın (şek 27, 28) ve Sinagog’da yer alan mozaiklerin ve diğer unsurların restorasyonu (şek. 16), Artemis Tapınağı’ndaki biyolojik tabakaların (liken, siyanobakteri vb) temizlenmesi (şek. 29, 30, 31, 32, 33, 34) gibi herbiri J.M. Kaplan Fonu tarafından cömertçe desteklenmiş olan projeler yer alır. Sinagog'un üzerine 2021 yılında, Lidya Tahkimatı'nın üzerine ise 2023 yılında koruyucu bir çatı inşa edilmiştir. Ayrıca, Artemis Kutsal Alanı’ndaki M Kilisesi’nin ve diğer sektörlerdeki kalıntıların konservasyon projelerini geliştirmekteyiz.

Prof. Butler’in çalışmalarının genel sonuçları Sardis I: The Excavations’da yayınlanmıştır, ve özel araştırmaları Artemis Tapınağını, Yunanca Yazıtları, Lidce Yazıtları, Sikkeleri, Lahitleri, ve Takıları içerir.

Prof. Hanfmann’ın çalışmalarının genel sonuçları Sardis from Prehistoric to Roman Times’da yayınlanmıştır. Çalışmalarının diğer yayınlarına buradan ulaşılabilir.

Sardis’in uzun tarihinin ilk dönemlerine odaklanan daha yeni bir (2010) dizi makale ve katalog girişi, İstanbul’daki Yapı Kredi Vedat Nedim Tör Müzesi’nde düzenlenen serginin sonucu, Lidyalılar ve Dünyaları ’dır.

Prof. Greenewalt’a armağan kitabı Love For Lydia: A Sardis Anniversary Volume Presented to Crawford H. Greenewalt, jr.’dır. Bu yayın, Prof. Greenewalt’un 2008’a kadar yayımladığı eserlerin kaynakçasını içermektedir.

Arazi çalışmalarının sonuçlarının önraporları Bulletin of the American Schools of Oriental Research’de (1958-1993 sezonları) ve American Journal of Archaeology’de (1994’dan beri), ve yıllık Kazı Sonuçları Toplantısında (burada'da bulunmuyor) yayınlanmaktadır. Yayınların tam listesi için kaynakça’ya bakınız.