Atçılık

Lidya süvarileri Herodotos tarafından Sardeis’in kuzeyindeki ovada Lidyalıların Perslerle olan son savaşıyla bağlantılı olarak atçılıkta mükemmellikleriyle övgülendirilmiştir ve bu Herodotos’un başka bir bendinde ve MÖ yaklaşık 600 yılında yazılmış şair Mimmernus’un beyitlerinde ima edilmiştir.¹ Geniş Hermus Nehri ovası ve Tmolus Dağı yayla vadileri (yazları otlak için idealdir) at yetiştiriciliği için mükemmel bir çevre sağlamıştır. Biniciler Lidya sanatında ve krallığında betimlenmiştir, kayda değer örnekleri yedinci yüzyıl Sardeis’ten özgün bir örnek olan rölyef-maldan bir vazo ve Bin Tepe’den bir mermer panel üzerindeki rölyef heykeldir (Şek. 1, 2, 3), ayrıca dizginlenmiş at kafası bezemeli bir seramik lebes ya da krater parçasıdır (Şek. 4). Bu betimlemelerin birçoğu tüm antik kültürlerde sıkça görülen genel binicilik imgeleri ya da Yunan kültüründen alınmış olabilecekken, şaha kalkmış bir at üzerinde doğu tarzı pantolon giyen bir biniciyi gösteren dekoratif bir mimari terrakotada olduğu gibi bazıları Lidya süvarilerini ima ediyor olabilirler (Şek. 5). Bu türün bilinen tüm karoları muhtemelen Düver yakınlarında Pisidia’da ortaya çıkarılmıştır (söylendiği üzere hareli kantharos gibi, No. 105); ancak Sardeis’te üzerinde sakallı yüz bulunan mimari terrakota parçası (No. 56) bu türe ait olabilir.²

Lidya biniciliği için doğrudan kanıtlar Sardeis’teki demir gem ve tunç dizgin eklentilerinden oluşmaktadır. Bunlardan tunç olan üç tanesinin süslemeleri göçebe sanatından esinlenmiş olup (No. 48-50, Şek. 6, 7, 8), Lidya binicilik geleneğindeki İskit ve Kimmer mirasını yansıtabilir (Asur biniciliği için de varsayıldığı üzere).³

Arkeoloji bu konuyu doğrulamakta ama ender olarak aydınlatmaktadır. Asur heykeltıraşçılığında görülen, binicilik alışkanlıklarının aşamalarını teşhis etmeye yarayan Asur sanatındaki temsili açıklık ve kesin kronolojik sıralama, Lidya sanatında bulunmaz. Nitekim üreme, yetiştirme, atların sabırla eğitimi, bireysel ihtimam ve talim, daha sonraki zamanlarda olduğu gibi “yüksek atlama” alıştırmaları içermiş olabilecek performans gösterileri (Şek. 5) ve binicilikte mükemmelliği ifade eden tüm diğer öğeler gibi birçok kuşak boyunca sürdürülmüş çaba ve hayli masraflı muazzam bir Lidya teşebbüsünden tüm geriye kalan az miktarda özlü yazınsal atıf, alışıldık imgeleme, teçhizat kırıntılarıdır. Yusuf Kurçenli’nin Lidya at yarışlarını canlandırdığı Antika Talanı (Şek. 9) adlı filmi bizi arkeolojik kaynağı kaybolmuş değerler hakkında düşünmeye iter.⁴

• 1Herodotos 1.79,27; Mimnermus fr. 14 (ed. Gerber); Damaskus’lu Nikolas, FGrHist90 F 62; ayrıca bakınız Homer, İlyada 4.144-145.
• 2Herodotos 1.78’de Sardeis banliyölerinin (proastion) dışındaki meralardan, otlaklardan bahseder. Sardeis’ten, NEW kazı alanı, yedinci yüzyıla ait Lidya kabartmalı vazosu için bakınız Hanfmann 1945, 570–581 ve Greenewalt 1979, 20-21, Bin Tepe’de bulunan rölyef heykeli için Hanfmann ve Ramage 1978, 156 no 231 fig. 401; ve dizgin takılmış at başlı keramik parçası için, Greenewalt, Rautman ve Cahill 1987, 1987:70-72. Düver’den geldikleri söylenen mimari terrakota parçaları (aşağıda ve Şek. 5) yaygın olarak Avrupa ve Kuzey Amerika müzelerine dağılmışlardır; bakınız Thomas 1965, 64-70; Åkerström 1966, 218-221; Mayo 1981, 35 (sonuncusu zengin kaynakça içerir). Bunlar Tarkan Kahya (İstanbul Üniversitesi) tarafından yürütülen özel bir çalışmanın konusudur.
• 3Demir gem ve tunçtan yuvarlak dizgin eklentileri (Riemenkreuzung), altıncı yüzyıl ortalarında tahribata uğramış (muhtemelen Pers istilası esnasında) bir Lidya evinde bulunmuşlardır; bunlardan ikincisi Greenewalt, Rautman ve Cahill 1987, 29 içinde Cahill’de ele alınmıştır. Bu sergideki 3 dizgin süslemesi için (No. 48, 49, 50), Waldbaum 1983a, 40-42; Waldbaum 1983b; Ivantchik 2001, 79–87. Kuş gagası formundaki tunçtan diğer bir “Reimenkreuzung” için Waldbaum 1983a, 40–41 no. 86; Ivantchik 2001, 82 ve fig. 34.5. Sardeis’teki Kimmerler ve İskitler için Herodotos 1.15-16, 73-74. İskitlerin, Asur binicilik hünerlerine katkıları J.K. Anderson tarafından ele alınmıştır: Anderson 1961, 68-72; ve Anderson’un, İskit lideri Partatua ve Asur kralı Assurbanipal’ın kızkardeşi arasındaki evliliği de belirttiği kişisel görüşme.
• 4Pisidya’daki Düver’den geldiği söylenen terrakota geison/sima kiremitlerinin Lidya süvarilerini gösterip göstermedikleri belirsizdir. Ancak Lidya’nın doğusunda (Basmacı Tümülüs mezarında, antik Bagis, modern Biga yakınları; Özgen ve Öztürk 1996, 238–239 no. 228) şahlanmış atlara binen 2 benzer binici, gümüş bir alabastron (No. 161) üzerinde tasvir edilmişlerdir. Sardeis’te yatay sima kiremitleri (No. 57, 59) üzerinde yer alan kanatlı atlar gibi, bütün atlar sadece şahlanmış halde tasvir edilmişlerdir, levade durumunda değillerdir ki burada ön ayaklar şahlanmak üzere yukarı çekilmiştir, Xenophon, de Equitandi ratione 11.2-6. Buruncuk/Larisa’dan (Åkerström 1966, 55 ve lev. 26, 27) kiremitler üzerindeki ön ayakları yukarı kalkmış atlar olası bir şekilde levade pozisyonundaydılar. Her ne kadar at akrobasisinin doğal sonucu olsa da ve de geriye yönelik güçlü tekmesiyle savunmada önemli rol oynasa da Capriole - sıçrama- (keçi sekişi) gibi çok zor olan “Yerden yukarıda” hareketlere dair kanıtımız yoktur.