• latw-20-10
    1/12 staterlik elektrum sikke, Lidce "WALWET" lejandlı. Ön yüz. (Vedat Nedim Tör Müzesi'nin izni ile.)
  • latw-20-20
    1/12 staterlik elektrum sikke, Lidce "WALWET" lejandlı. Arka yüz. (Vedat Nedim Tör Müzesi'nin izni ile.)

1/12 staterlik elektrum sikke, Lidce "WALWET" lejandlı

Dönem
MÖ 630-575 civarı, Lidya
Müze
İstanbul Arkeoloji Müzeleri, 5974
Müze Envanter No.
5974
Sardeis veya Müze Env. No.
IAM 5974
Malzeme
Elektrum
Eserin Türü
Sikke
Sikke Birimi
1/12 stater
Sikkenin Darp Edildiği Yer
Sardis
Çıkaran Yetkileri
Officina
Darphane İşareti Var
Ofis İşareti Var
Monogram Var
Kontrmark Var
Sikke Define
Sardis Monograf 13 Katalog
Yazıt Metni
“...WET”
Yazıt Çevirisi
[Wal]wet
Yazıt Yorumu
= Alyattes?
Yerleşim
Ephesus
Tanım
Staterin bir bölü onikisi ağırlığında elektrum sikke. Ön yüz: Kükrer vaziyette aslan başı, sağa dönük. Sikkenin sağ tarafı boyunca Lidce üç harf, “...WET”. Arka yüz: Tek çukur; çap 0.007; ağırlık 1.19 g.
Yorum
Karşılıklı aslan başı arasında 6 harfli lejand şeklindeki bu tip sikkelere ait 155 örnek bilinmektedir (Karwiese 2008, 137). Harflerin okunuşu ve kelimenin anlamı tartışmalıdır; büyük olasılıkla lejand Kral Alyattes'in Lidce adı olan “WALWET” şeklindedir (bakınız; Wallace 2006; farklı bir yorum için Furtwängler 1986, 161–162). Kralın yanı sıra diğer şahıslar da Lidya sikkelerine isimlerini bastırmışlardır: örneğin, No. 21’de Kukaś (Gyges, ama ünlü olan değil) ve No. 22’de...]L?ATE[...

Efes Artemis Tapınağı’nda, kısmen Kroisos tarafından finanse ettirilen anıtsal İon tapınağının (tapınağın kalıntıları ve inşaası hakkında: Ohnesorg 2007) sekosundaki (açık avlu) naiskosun altndaki "Orta Temel"de ele geçen bu lejanda sahip tek sikkedir. 1904-1905 yıllarında, İngiliz ekip, ölçüleri 4.34 x 2.86 m olan küçük, yeşil kayraktaşı bloklardan oluşan ve Kroisos Tapınağı’nı erken bir tarihe çeken (Hogarth et al. 1908, 53–55, 59, şekil 13–14, 16–18, 21, atlas 1–2, cf. Bammer 1991a, şekil 24; Weissl 2002, 315–321, şekil 1–6, 14; Weissl 2005, 363–364, şekil 1–2) dikdörtgen bir yapı kazmışlardır. Hogart ve Henderson bunu “Erken Temel” olarak adlandırmışlar ve “Tapınak A,” Artemis’e ait erken kült yapısı olarak yorumlamışlardır. Konumu Arkaik sekosun enlemsel ve boylamsal eksenlerinin kesiştiği nokta olarak belirlenmiştir (cf. Ohnesorg 2007, levha. 36–37). “... yeşil kayraktaşı bloklar sadece arkda kısımda kabaca şekillendirilmiştir. Bu nedenle, dikdörtgen, katı dolgu ile doldurulmuş… duvarlarla çağdaş olan dış kaplama ile örülmüş… İç dolgu…üst üste konumuş sarı kireçtaşı parçalardan yapılmış…killi kum katmanları üzerinde kabaca teker teker tabakalandırılmışlardır… [bulunan] metal ve diğer malzemelerden objeler tabakaları arasına katılmışlardır...” (Hogarth et al. 1908, 54-55).

İngiliz ekip “temel dolgusu” olarak adlandırılan “bu dolgu içerisinde büyük küçük her boyutta 100 kadar buluntu” (Hogarth et al. 1908, 232’de D. G. Hogarth) ortaya çıkarmıştır. Bu buluntuların içerisinde 24 adet elektrum sikke (bu da dahildir) ve yüzlerce eser, çoğunlukla altın, elektrum (küpe No. 139’da dahil), gümüş, fildişi, kehribar ve diğer kıymetli malzemelerden yapılmış mücevherat vardır, bu buluntu topluluğu tanrıçaya adamak için bilinçli bir şekilde doldurulmuş erken dönem sikkelerinin en büyük ve önemli koleksiyonunu ve bu dönemin değerli adaklarını oluşturur. İçlerinde WALWET lejandı da olan beş sikkenin de dahil olduğu birçok buluntu ‘Temel’ civarında gün ışığına çıkarılmıştır.

Bu buluntuların kesin kronolojisi ve “Orta Temel”in tarihi, işlevi ve şekli halen daha tartışmaya açıktır. A. Bammer 1987 yılında, Kroisos Tapınağı’nın sekosunda kazıları yeniden başlattığı zaman, Hogart’ın “Orta Temel”in tabanına ve yakınındaki diğer yapılara ulaşmadığını farketmiştir. Bunun yanısıra en erken yapının şaşılacak derece iyi korunagelen peripteral tapınak (Bammer 1988c; Bammer 1990; Bammer 1991a; Bammer 2005; yapının yapım aşamalarıyla ilgili başka bir yorum için bakınız; Weissl 2002, 321–327, şekil 6–7, 11, 14) olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bu erken Arkaik peripteros, M. Kerschner’in ve M. Weissl’in statigrafiye ve çanak çömlek buluntularına dayanarak yaptıkları çalışmaya göre (Weissl 2002, 321–325) MÖ 680 – 650 yılları arasında –arkeoloğun daha önce önerdiği MÖ 8. yüzyıl’ın aksine (Bammer 1988c, 21; Bammer 1990, 141–142, 156; Bammer 1991a, 73, 83, şekil 21; Bammer 2005, 213–214) inşaa edilmiştir.

Hogarth’ın “Orta Temel”ini yeniden kazarken, Bammer, dikdörtgen kaidenin sadece batı duvarıyla karşılaşmıştır ve her ne kadar Hogarth et al. 1908, 54 tarafından imar planında belirtilmiş (Hogarth et al. 1908, atlas 2) ve açıkça tasvir edilmiş olsa da diğer üç duvarın bir zamanlar var olduğuna inanmamıştır.

Bammer’ın vardığı sonuç “Hogarth’ın temel önsavı doğru değildir…Bulguların dikdörtgen ‘temel A’ fikrini destekleyemeyecekleri çok kısa bir süre içinde netleşmiştir (Bammer 1990, 137–138; cf. hali hazırda: Bammer 1988c, 8–9). Yeşil kayraktaşı bloklarından oluşan batı duvarının “peripterosun… cellasının doğu kısmını…. bir duvar ile birininden ayıran ......”ve MÖ 6yüzyıl’da Kroisos Tapınağı’nın naiskosu için bir temel kaidesi oluşturan (Bammer 1990, 142, şekil 14; cf. Bammer 1988c, 9) “enlemesine duvar”. Bunlara ek olarak, Bammer 1988c, 24 “temel birikintisi”nin varlığını yadsımıştır.

Weissl 2002, 315–321, şekil 1–6, 11, 14; Weissl 2005) Hogarth’ın belgeleri vasıtasıyla “Orta Temel”in ilk kazıldığı yıllar olan 1904–1905 yıllarında 4 kayraktaşı duvardan oluşan bir yapının varlığını kanıtlamıştır. Kuzey, doğu ve güney duvarlar bununla beraber korunagelmemiş ve kazı sırasında kaldırılmışlardır (Hogarth et al. 1908, 36’da D. G. Hogarth). Bundan dolayıdır ki Bammer, orijinal doğu duvara ait birkaç adet kayraktaşı blok kalıntısı bulmuştur ancak bunların hiçbiri in situ değildir (Bammer 1988c, şekil 5; Bammer 2005, şekil 14). Buna ek olarak, Weissl “temel birikintisi” denen, Hogarth tarafından tasvir edilmiş dikdörtgen kayraktaşı temelin kasıtlı olarak değerli eşyalarla doldurulduğunu belirtmektedir. Sonradan, Bammer da (Bammer 2005, 205–212, 214, şekil 13), dikdörtgen kaidenin varlığını (bunu “Kubus” olarak adlanmıştır), şüpheleri olsa da kabul etmek zorunda kalmıştır. Oysa “erken temel”de, “temel birikintisi”nin varlığı günümüzde büyük oranda kabul edilmiştir. 7. yüzyıl’ın ilk yarısı ile 6. yüzyıl’ın ilk yarısı arasında değişen tarihlendirilmesi ise halen daha tartışmalıdır (diğer tarihlendirmeler ve tartışmalar için şu özetlere bakınız; Stingl 2000/2001, 41–43; Weissl 2005). Erken tarihlendirme (Hogarth et al. 1908, 239–240, 245’de D. G. Hogarth; Weidauer 1975, 73–77; Kagan 1982, 348–353, 359) “Orta Temel”in Kimmerler tarafından tahrip edilmesine dayanmaktadır. Ancak ne dikdörtgen kaidenin şiddetle yıkımına ait arkeolojik bulgu vardır ne de göçebe tipte silahlar bulunmuştur (Ivantchik 2001, 71–72). Bunlara ek olarak antik Yunan kaynakları, Kimmerlerin Efes’teki faaliyetleri konusunda belirsizdirler. Böylece erken 7. yüzyıl lehine hiçbir tarihi tartışma yoktur. Birikinti tarihlendirmesini MÖ 6. yüzyıl’ın ilk yarısı olarak savunanlar, görüşlerini ya 3 küçük elektrum figürinin stillerine (Jacobsthal 1951, 91; Robinson 1951, 156) ya da mimari kontekste dayandırırlar (Bammer 1988c, 9–10; Bammer 1991a, 83). Yakın geçmişte, Bammer 2005, 211 “MÖ 7. yüzyıl’ın son on yıllık dönemiyle MÖ 6. yüzyıl’ın ilk on yıllık dönemleri”arasında bir tarih öne sürer, oysa ki M. Weissl (Weissl 2005, 370) birinktilere dayanarak “MÖ 7. yüzyıl’ın üçüncü çeyreği” olarak tartışır. Çanak çömlek analizleri ışığında “temel birikintisi”ni daha erken bir tarihe çeken yeni verilere ulaşılmıştır (Kerschner 2005, 134–142, şekil 9–12). Killi kum ile değerli küçük objeler içeren ve levhalar halindeki sarı kireçtaşı tabakasıyla birbirini izler şekilde dizilmiş olan birikinti D. G. Hogarth tarafından tamamen kazılmıştır. A. Bammer 1987’de Hogarth’ın açmasının dolgusunun hemen altında erken Arkaik peripterosun tabanını kaplayan alüvyonlu bir tabaka ile karşılaştı (Bammer 1988c, 2, 7 [“Lehmschicht”]; cf. Kerschner 2005, 135–137, şekil 9 “Kil yatağı.” Orijinalde, Bammer bu tabakayı kazı güncesinde adlandırıldığı gibi “Kil yatağı,” olarak adlandırmıştır; sonradan, aynı tabakanın adını terminolojik karışıklığa yol açacak şekilde “Sandschicht” ya da “Schwemmschicht,” şeklinde değiştirmiştir; cf. Kerschner 2005, 136, dipnot 67).

Ayrıca burası “define” olarak adlandırılan, çoğunlukla tunçtan bunun yanı sıra altından ve gümüşten de yapılmış mücevherat, fayans objeler, fildişi ve 493 adet kehribar pandantif (Bammer 1988c, 22–27, şekil 25–32; Kerschner 2005, 137-138, şekil 8–9) gibi başka önemli buluntu topluluğunu da içerir. Bu tabaka Bammer’ın önerdiği gibi yoğun su taşkınıyla oluşmuş olamaz (Bammer 2004, 70, şekil 3; Bammer 2007, 5) çünkü küçük ve hafif objeler birbirlerine yakın konumlarda bulunmuşlardır; akıntının güçüyle etrafa saçılmamışlardır. “Define”nin kasıtlı olarak, bu erken Arkaik tapınak terk edildikten sonra peripterosun cellasının tabanına gömüldüğü barizdir. Bu alüvyonlu tabakada ele geçen çanak çömlek içerisindeki Erken Korinth seramiği, erken Arkaik peripterosun terk edilmesi ve “define”nin (Kerschner 2005, 138–140, şekil 12) doldurulması ile ilgili yaklaşık MÖ 600 tarihini verir. Bu aynı zamanda alüvyonlu tabaka üzerindeki dikdörtgen kayraktaşı temel içerisinde inşaa edilmiş “temel birikintisi” için en erken tarihi verir. Ayrıca, Hogarth’ın açmasının dolgu toprağının 1987 kazıları sırasında tamamen ayrıştırılamaması olması ihtimali de vardır, bundan dolayı MÖ 7. yüzyıl sonlarına tarihlenen (Kerschner 2005, şekil 12c–d) çanak çömleğin dolgu toprağa ait olması olasılıklar arasındadır (M. Weissl, kişisel görüşme). Bu durumda “temel birikintisi” için daha erken bir son tarihleme akla yatkın olabilir. “Temel birikintisi”ne ait sikkelerin yanısıra, daha iyi kaydedilmiş kazılardan ele geçen sikkeler No. 21, 22 ve 23 gibi yeni buluntular Lidyalıların sikkeyi darp etme tarihlerini kesinleştirmeye yardımcı olmaktadırlar.

Ayrıca bakınız
Kroll, “Sardeis Sikkeleri”.
Kaynakça
Head in Hogarth et al. 1908, 74, 83 no. 43, 91–92; Robinson 1951, 163, 166 no. 14 Lev. 38; Weidauer 1975, no. 112; cf. Kagan 1982; Furtwängler 1986, 161; Karwiese 1991, 1995, 2001, 2008. On the ‘foundation deposit’: Hogarth et al. 1908, 53–55, 59, Şek. 13–14. 16–18. 21, atlas 1–2; Hogarth et al. 1908, 232–246 içerisinde D. G. Hogarth; Hogarth et al. 1908, 74 içerisinde Head; Jacobsthal 1951; Robinson 1951, 158–164; daha fazla kaynakça ile önceki yayınlar: Bammer 1988c; Stingl 2000/2001, 41–44; Weissl 2002, 315–321, Şek. 1–6, 11, 14; Bammer 2004, 70–72; Kerschner 2005, 134–140, Şek. 9–12; Bammer 2005, 205–212, Şek. 4. 13, fotoğraf 11–14; Weissl 2005; Bammer 2007, 5, Şek. 2–4, 9.
Yazar
MK, NDC