Sinagog (Havra)

Giriş

Abidevi havra, Geç Roma döneminde, Musevi toplumunun dini merkezi olarak kullanılmaktaydı. 1962 yılında ortaya çıkarılan bina ve süslemeler kısmen restore edilmiştir (şek. 1, 2, 3, 4).

Havraya giriş, doğu yönünden, sütunlu ön avluyu geçerek yapılabilmektedir (şek. 5, 6, 7, 8, 9, 10). Ön avlunun yan kısımları çepeçevre bir çatı ile örtülmüş olup, ortası gökyüzüne açık bırakılmıştır (şek. 11, 12). Devamında ise, bin kişiyi barındırabilecek büyüklükte ve uzunluğu 50 metreyi aşkın ana toplantı salonu yer almaktadır (şek. 13, 14). Yerden 14 metre yükseklikteki çatı masif taş payelerle desteklenmiştir.

Bina, birkaç kere yenilenmiştir. Önceleri, Roma Hamam-Gymnasium Kompleksinin bir parçası iken, daha sonraları, Musevi toplumunun ibadethanesi haline dönüşmüştür (şek. 3). Mozaik yer döşemeleri, mefruşatı ve mermer duvar bezemeleri, değişik zamanlarda yapılmıştır; ancak bugün mevcut olanlar ise MS 4. ve 5. yüzyıldan kalanlardır. Havra, yedinci yüzyılın başlarında, Batı Anadolu’da yaygın görülen, akımın etkisiyle, şehrin çoğu alanı gibi terk edilmiştir.

  • Şek. 1

    Sardeis'in planı. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 2

    Flight through the Synagogue during construction of a protective roof, 2021, and after cleaning the mosaics. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 3

    Hamam-Gymnasium Kompleksi'nin planı. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 4

    Kazılar süresinde Sinagog. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 5

    Sinagog'un durum planı. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 6

    Sinagog'un korunagelmiş planı. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 7

    Sinagog'un izometrik restorasyon çizimi. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 8

    Sinagog'un kesiti. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 9

    Sinagog'un modeli. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 10

    Sinagog ve Hamam-Gymnasium Kompleksi‘nin havadan görünümü. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 11

    Sinagog'un ön avlusunun görünümü. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 12

    Ön Avlu'nun rekonstrüksiyon çizimi. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 13

    Sinagog'un ana salonunun görünümü. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 14

    Ana salonun rekonstrüksiyon çizimi. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

Ön Avlu Duvar Bezemeleri

Ön avlu duvarları, orijinalinde renkli bir harç ile sıvanmıştı. Mermer kaplamaların ise, daha sonra, 5. yüzyılda döşendiği sanılmaktadır. Duvarın alt kısmındaki bazı mermer parçaları, duvarlara bağlı şekilde orijinal durumlarında ortaya çıkarılmışlardır. Kabartmalar, başlıklar ve üzerlerinde kuş ve vazo bezemeli kemerli friz parçaları yakına düşmüşlerdir. Üzerinde, antik dönemden kalma kırmızı boya kalıntıları olan friz, kısmen restore edilmiştir. (şek. 15).

  • Şek. 15

    Ön avlunun kuzey duvarındaki restore edilmiş friz. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

Çeşme

Ön avlunun ortasındaki, orijinali mermer olan, büyük vazo görünümdeki çeşme, ayinlerden önce cemaatin ellerini yıkadığı bir yerdi (şek. 16, 17). Çeşmenin suyu, yer altına döşenmiş olan pişmiş toprak borular tarafından temin edilmekteydi. Suyun akışı, ustaca düzenlenmiş bir vana tarafından kontrol edilmekteydi. Çeşmeyi çevreleyen havuz, muhtemelen mermerden, düz plakalarla kaplıydı.

  • Şek. 16

    Ön avludaki çeşme. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 17

    Çeşmenin restorasyonu. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

Ana Salon Duvar Dekorasyonları

Ana salonda bulunan duvar dekorasyonlarının yapımına dördüncü yüzyılda başlanmıştır. İşin tamamlanması birkaç nesil boyunca devam etmiştir. Panoları hediye eden şahısların isimleri, Yunanca olarak, mermer plakalara işlenmiştir.(şek. 18, 19). Bir teberrü sahibinin yazıtı şu şekildedir: “Ben ile eşim Regina ve çocuklarımız (bir yemini yerine getirmek amacıyla) kudretli tanrının hediyesi olarak, döşeme panosunun (duvarın bir kısmındaki ?) ve (tavanın üst kısmındaki ?) boyama işlemini yerine getirdik.” Çoğu teberrü sahipleri, şerefli “Sardeis Vatandaşı” ünvanını almaktaydı. Bazıları ise, konsül veya resmi daire yöneticisi olarak isimlendirilmekteydi.

  • Şek. 18

    Ana salonunun güney duvarında restore edilmiş skoutlosis (opus sectile). (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 19

    Kendisi, eşi Regina ve çoçukları mermer duvar süslemeleri (skoutlosis) ve boyaları kendileri tarafından ithaf edildiğini kaydeden yazıt. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

Döşenmiş Mermer Panolar

Kazılar sırasında, çeşitli renklerde, yüzlerce, kesilmiş mermer parçaları bulunmuştur. Bunlar, duvar dekorasyonu için kullanılan, küçük mermerler ile döşeli panoları (skoutlosisi) meydana getiren parçalardır. Geometrik şekilleri, yer mozaiklerinde görülen desenlere çok benzemektedir. Çiçek motifleri, deve, kuş ve balık tasvirleri bulunmuştur. Restorasyon sırasında yeni yapılan panolar, örnek olarak kullanılmıştır (şek. 18).

  • Şek. 18

    Ana salonunun güney duvarında restore edilmiş skoutlosis (opus sectile). (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

Kutsal Yerler

Ana salonun, ana giriş kapısının, her iki yanında, kazılar sırasında, iki adet kutsal alan için platformlar ortaya çıkartılmıştır (şek. fig. 20, 21). Her iki kutsal alana ait üst kısımlar, bu platformların çok yakınında bulunmuştur. Bu kutsal yerler, büyük olasılıkla, Musevi kanunlarını meydana getiren Eski Ahit tomarlarına, yani Tevrat’a ev sahipliği yapmaktaydı. (Kuzey kutsal alana ait yivli spiral sütunlar, çok tahrip olduğukları için restorasyon sırasında yeniden yapılmıştırlardır.)

  • Şek. 20

    Ana salonun genel görünümü. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 21

    Ana salondaki kutsal yerlerin görünümü. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

Masa ve Aslanlar

Muhtemelen ayin sırasında, karşıda,salonun diğer tarafında, kutsal yerde muhafaza edilen Tevrat tomarları getirilerek, büyük mermer masada okunmaktaydı (şek. 22, 23). Masa, pençelerinde yıldırımlar tutan kartalların betimlendiği masa ayakları, ve onu koruyan aslanlar havranın kendisinden daha eskidir; onlar orijinal yerlerinden alınmış ve burada tekrar kullanılmıştırlardır.

  • Şek. 22

    Masa ve aslanlar, 1963'te ortaya çıkarıldıkları durumlarıyla. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 23

    Masa ve aslanlar, restorasyondan sonra. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

Rahipler Bölümü (Bema) veya Baldaken?

Ana salonun ortasında bulunan mozaik yazıt, “bilgeliğin rahibi ve öğretmeni” tarafından hediye edilmiştir. Bu panonun etrafında yer alan dört adet kaide, öğretimin yapıldığı alanı çevreleyen dört adet ince direk veya sütunu desteklemek için konulmuştur (şek. 24).

  • Şek. 24

    Ana salondaki bemanın ve ya baldakenin görünümü. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

Apsis ve Oturma Sıraları

Yarım dairesel alanın (apsis) duvarı içerisine, bir zamanlar, üç adet niş ile iki adet tonozlu geçit yerleştirilmişti. Bu boşluklar daha sonra doldurulmuş ve duvar, şeritler halinde beyaz ve renkli mermerlerle döşenmiştir. Üst kısmı ise, muhtemelen yarım bir tonoz ile son bulmaktaydı. Bu bölümde bulunan ve üç sıra halinde birbirini takip eden oturma yerleri, muhtemelen havranın yaşlı muhteremleri tarafından kullanılmaktaydı (şek. 25, 26).

Yarım daire şeklindeki orijinal apsis mozaiği, günümüzde, Manisa Müzesi’ndedir. Bu mozaiğin merkezinde bulunan çelenkteki yazıta göre, dördüncü yüzyılda, Stratoneikianos ve Synphoros Flavius kardeşler tarafından hediye edilmiştir (şek. 27, 28). Mozaikte, ön avluda bulunan ayaklı vazo benzeri çeşmeden, asma dallarının büyüdüğü betimlenmiştir. Yan taraflarda bulunan tavus kuşu tasvirleri ise, antik dönemde silinmiştir.

  • Şek. 25

    Apsis ve oturma sıraları, 1963'te ortaya çıkarıldıkları durumlarıyla. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 26

    Apsis ve oturma sıraları, 1973'teki restorasyondan sonra. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 27

    Apsis mozağinin genel görünümü. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 28

    Sinagog'un apsis mozağinin detayı. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

Mozaikler, Mefruşat ve Sinagog'dan diğer eserler

Zemin mozaikleri, Sinagog dekorasyonunun en kapsamlı kısmını oluşturmakta ve toplam 1400 metrekarelik bir alanı kaplamaktadırlar. Düzenlemeleri, büyük dikdörtgen paneller tarafından işgal edilen yedi adet yapısal bölümü ve komşu payandalar arasına konmuş olan yan panelleri kapsayan ana salonun mimarisini yansıtmaktadır. (şek. 29). Şahsi bağışcıların adlarının yazdığı kısa yazıtlar orijinalde büyük panellerin ortasında yer alırlardı (şek. 30, 31). Ön avludaki mozaikleri dört revak genişliğini kapsayan dikdörtgen paneller oluşurdu (şek. 32). Apsisteki vazo ve tavuskuşu dışında, mozaikler, birbiri içerisine geçen, çok renkli küçük tesserae ile düzenlenmiş, kompleks geometrik tasarımlardan oluşurdu. Bu gibi dekoratif düzenlemeler, Sardeis’teki ve başka yerlerdeki diğer 4.-6. yüzyıl yapılarından bilinmektedirler.

 

Menorah ya da çok kollu şamdan, Sinagog’un törenlerinin ve dekorasyonunun önemli parçasıydı. Ana salonda birçok menorah betimlemesi bulunmuştur. Bunlardan en büyüğü, yanyana duran lulav (hurma dalı) ve shofar (koç veya keçi boynuzu) betimlemelerinin olduğu, belki de alçak bir sete ya da panoya ait olan dikdörtgen bir kabartma panelidir (şek. 33). İnce beyaz mermerden iki parça, bir zamanlar bağımsız halde duran, parçalı dalları ajurlu filizlerle bağlanmış olan bir menoraha aitti. Bir diğer bağımsız duran menorah daha iyi korunagelmiş vaziyettedir ve yaklaşık 1 metre yüksekliktedir. Kalın yedi dalı, muhtemelen bağışlayıcısının adı olan Sokrates’in yazılı olduğu enine bağlantı çubuğunu desteklemektedir (şek. 34, 35).

  • Şek. 29

    Sinagog'daki mozaik döşemenin planı. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 30

    Rölyef yazıtı mermer plak. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 31

    İbranice yazıt mermer plak, “[S]everus.” (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 32

    Ön avludaki mozaikler. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 33

    Sinagog'dan menorah levhası. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 34

    Sinagog'dan menorah. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 35

    Sinagog'dan menorahın çizimi. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

Sinagog'dan devşirme malzeme

Sinagog, önemli sayıda devşirme blok, yazıt ve heykel içermektedir. Bunlardan bazıları basitçe, inşaat malzemesi olarak kullanılmış, ancak diğerleri kasıtlı olarak yapı içerisinde teşhir edilmişlerdir. Bu devşirme heykel ve bloklardan birçoğu Lidya Ana Tanrıçası Kybele kutsal alanına aittir. Bunlardan en belirgin olanları, tapınağın antae’sine ait olan ve payandalarda devşirme olarak kullanılmış olan mermer bloklardır (şek. 37, 38). Hellenistik kral Antiochus III’dan ve eşi Laodice’dan bir dizi mektup ve Sardeislilerin kararnameleri bu bloklar üzerinde yazılıdır; bu metinler arasında, mektupların “Ana Tanrıça’nın kutsal alanındaki, tapınağın parastades [i.e. antae, tapınak duvarlarının sonu]‘ine” yazılması kararı vardır, bu da tapınak bloklarının kaynağının Lidya Sardeis’inin en meşhur tapınağı olduğunu ortaya koyar. Yazıtlar MÖ 213 yılına, tapınak ise muhtemelen dördüncü ya da erken üçüncü yüzyıllara tarihlenir. Diğer heykeller ve eserler şüphe duymadan kutsal alanla ilişkilendirilebilir, bunların arasında Kybele’yi betimleyen mermer tapınak modeli (LATW, No. 34, R2, No. 7; şek. 39), Kybele’yi, Artemis’i ve iki ibadetçiyi gösteren bir kabartma (LATW, No. 35; R2, No. 20; şek. 40, 41), Anadolu’nun bilinmeyen bir dilindeki devasa bir yazıt (şek. 42), ve orijinalde Kybele ile bağlantılı olan, burada ise belki de Yahuda Aslanları olarak yeniden düzenlenmiş, bir dizi arkaik aslan (şek. 43) vardır.

  • Şek. 37

    Sinagog kazıları sırasındaki düşmüş bloklar, bunların içerisinde Metroon'dan gelen devşirme olarak kullanılmış ve yazıtlı bloklar, 1963. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 38

    Sardeis'teki Metroon'dan (Cybele tapınağı) yazıtlı blok, bu Sinagog'un payandalarından birinde devşirme olarak kullanılmıştır. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 39

    Cybele'yi gösteren mermer tapınak modeli (No. 34), Sinagog'da devşirme olarak kullanılmıştır. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 40

    İki Tanrıça kabartması, bulunduğu şekli ile, Sinagog'da devşirme olarak kullanılmıştır. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 41

    Relief showing two goddesses and worshippers (No. 35). (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 42

    Bilinmeyen bir Anadolu dilindeki yazıt, Sinagog'da devşirme olarak kullanılmıştır, 1963'te bulunduğu şekli ile. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 43

    Aslanlar. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

Sinagogun Konservasyonu ve Restorasyonu

Sinagog 1960’lı yıllarda kazı yapıldığında harabe halinde olup ziyaretçi ve hava etkilerine karşı sağlamlığını koruyabilecek durumda değildir. Milli Eğitim Bakanlığı ve Sart Kazı Ekibi, 1965 yılında burayı koruma altına alarak kısmi bir restorasyona karar verir. Fotoğrafta, Sinagogu keşfeden ve kazıyı yapan David Mitten yıkıntılar arasında görülmektedir (şek. 37).

New York Üniversitesi konservatörü Larry Majewski ve ekibindeki işçiler mimar Halis Aydıntaşbaş ve arkeolog Steve Crawford gözetiminde ana salon ve ön avludaki mozaikleri kaldırır (şek. 44). Üzerine bez yapıştırılan mozaik taşları, yuvarlanarak özgün sıvalarından çıkartılır.

Mozaikler daha sonra beton panolara sabitlenir ve resimde (mühendis Teoman Yalçınkaya denetiminde) görüldüğü gibi tekrar orijinal yerlerine konulur (şek. 45). Yazıtlı mozaiklerin asılları Manisa Arkeoloji ve Etnografya Müzesine gönderilerek yerlerine boyalı kopyaları yerleştirilir.

Ekip, Sinagogun duvar ve sütunlarını yeniden inşa ettikten sonra, duvarların orijinal renkli mermer süslemelerini, çoğunlukla modern parçalar kullanarak yeniden ortaya çıkarırlar. Ön avluda yer alan geniş vazo biçimli mermer kap ve benzeri mobilyaların beton kopyaları yapılarak orijinallerinin yerine konulur ve asılları Manisa Müzesine gönderilir (şek. 46). 1973 yılında tamamlanan bu restorasyon, heybetli antik yapının orijinal görünümü hakkında iyi bir izlenim verdiği gibi burayı ziyaretçilerin antik dönemden kalma mozaikler üzerinde rahatça dolaşabildiği nadir yerlerden biri haline getirir.

Sinagogun restorasyonundan sonra geçen yarım asır içinde, mozaiklerin yerleştirildiği beton panolarda yağmur ve hava şartları sonucu bozulmalar meydana gelmiştir. Resimde görüldüğü gibi konservatör Kent Severson ve Jennifer Kim tarafından yapılan müdahalelere rağmen, yapının üstünün açık olması nedeniyle mozaikler üzerinde tamiri olanaksız zararlar meydana gelmektedir (şek. 47).

Uzun araştırma ve çalışmalar sonucunda, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile İzmir 2 numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından verilen izin ile 2021 yılında yapının üzerine hafif bir koruyucu çatı yapılmıştır (şek. 48).

Çatı, antik duvarlara dokunulmadan, 1960’lı yıllarda yapılmış olan modern duvarların üstüne inşa edilmiştir. Çatıyı destekleyen beton kiriş, orijinal Roma yapısına benzemek için bir taş ve tuğla duvar kabuğu ile gizlenmiştir. Böylece, mozaikler daha iyi korunacak ve ziyaretçiler bu görkemli kutsal yapıyı rahatça gezebileceklerdir. Ayrıca yapıda bakım, temizlik ve restorasyon çalışmaları kolaylıkla yürütülebilecektir (şek. 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56).

İnşaat Patrick Healy’in cömert yardımı ve Harvard Üniversitesinin desteğiyle yapılmıştır. Çatının tasarımında mimar Troy Thompson, Nathaniel Schlundt, ve Philip Stinson; konservatör Michael Morris ve Hiroko Kariya; mühendis Taner Kurtuluş ve planlamacı Teoman Yalçınkaya çalışmıştır.

Mitten, “The Ancient Synagogue of Sardis”; Seager, “The Building History of the Sardis Synagogue”; Seager, “The Synagogue at Sardis”; Gauthier, “Nouvelles inscriptions de Sardes II”; Kroll, “The Greek Inscriptions of the Sardis Synagogue”; Magness, “The Date of the Sardis Synagogue in Light of the Numismatic Evidence”; Mitten and Scorziello, “Reappropriating Antiquity: Some Spolia from the Synagogue at Sardis”; Rautman, “Sardis in Late Antiquity”; Seager, The Synagogue of Sardis (forthcoming).

  • Şek. 37

    Sinagog kazıları sırasındaki düşmüş bloklar, bunların içerisinde Metroon'dan gelen devşirme olarak kullanılmış ve yazıtlı bloklar, 1963. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 44

    Mimar Halis Aydıntaşbaş ve arkeolog Steve Crawford gözetiminde ana salondaki mozaikleri kaldırır. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 45

    Mozaik panolar orijinal yerlerine konulur; mühendis Teoman Yalçınkaya denetiminde. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 46

    Çeşmenin restorasyonu. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 47

    Konservatör Kent Severson, Sinagog'daki mozaik panoları tamir ediyor, 2009. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 48

    Konservatör Michael Morris ve mimarlar Troy Thompson ve Phil Stinson, Sinagog için yeni çatıyı planlıyor, 2011 (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 49

    Sinagog çatısı için beton kirişin dökülmesi, 2021. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 50

    Beton kirişi örtmek için tuğla ve taş duvardan bir kabuk inşa eden işçiler. Binanın 1960'lı yıllardaki restorasyonunda kullanılan Eskişehir taş blokları ve Roma özelliklerine özel olarak yapılmış tuğlaları kullandılar. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 51

    Usta Şaban Sönmez, orijinal Roma mermer bloklarını taklit etmek için Eskişehir taşını kesiyor. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 52

    Yeni Sinagog çatısı için çelik kolonların üzerine kirişlerin yerleştirilmesi. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 53

    Sinagog çatısının inşaatını Teoman Yalçınkaya ve Ümit Güngör nezaret ediyor. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 54

    Yeni çatılı sinagogun ön avlusu. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 55

    Yeni çatılı sinagogun ana salonu. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

  • Şek. 56

    Sinagog'un üzerindeki çatı, Mart 2022'de karla kaplı Tmolus dağlarıyla tamamlandı. (Telif hakkı Sart Amerikan Hafriyat Heyeti / Harvard Üniversitesi)

İlave Okuma